«Σπάστε τη φτώχεια και τον τρόμο της σκλαβιάς.
Λευτεριά είν’ το ψωμί και ψωμί είν’ η λευτεριά»*
Μετά το τέλος του αμερικανικού εμφυλίου η αστική τάξη του Βορρά δείχνει το πιο σκληρό και απάνθρωπο πρόσωπο της αστικής «δημοκρατίας» σε μια προσπάθεια να εδραιώσει την εξουσία της και να επιτύχει την πιο γοργή ανάπτυξη του καπιταλισμού. Το 1873 εκδηλώνεται οικονομική κρίση και ακολουθούν ύφεση, μείωση των μεροκάματων, λοκάουτ και ανεργία. Ολ’ αυτά γίνονται αιτία να αρχίσει ένας άγριος αγώνας ανάμεσα στους εργάτες και στους εργοδότες.
Παράλληλα οι εργάτες -πολλοί είναι μετανάστες και φορείς των σοσιαλιστικών και αναρχικών ιδεών που κυριαρχούσαν τότε στην Ευρώπη- αρχίζουν να αναδεικνύουν τις πρώτες μορφές οργανωμένης συλλογικής πάλης (Ιππότες της Εργασίας, Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας) . Το Συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας όρισε την 1η Μάη του 1886 για να αρχίσει ένας διαρκής απεργιακός αγώνας για την καθιέρωση του 8ωρου, για αυξήσεις, για καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Τη μέρα αυτή σχεδόν 500.000 εργάτες κατέβηκαν αποφασισμένοι στους δρόμους μικρών και μεγάλων αμερικανικών πόλεων. Στο Σικάγο οι διαδηλωτές απεργοί έφταναν τους 80.000. Οι διαδηλώσεις και οι απεργίες συνεχίστηκαν και τις επόμενες μέρες. Στο Σικάγο τα γεγονότα ήταν δραματικά. Στις 3 Μάη εργάτες που διαδηλώνουν έξω από το εργοστάσιο μηχανών Μακ Κόρμικ, ενάντια σε απεργοσπάστες, δέχονται την επίθεση της αστυνομίας, που πυροβολεί εναντίον τους και σκοτώνει 4 διαδηλωτές. Οι τραυματίες είναι κατά πολύ περισσότεροι. Την επομένη ο Διεθνής Σύνδεσμος Εργαζομένων καλεί σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας στην πλατεία Χεϊμάρκετ.
Η συγκέντρωση της 4ης Μάη είναι μεγαλειώδης. Ενας προβοκάτορας όμως ρίχνει βόμβα στους αστυνομικούς σκοτώνοντας έναν και τραυματίζοντας πολλούς. Η αστυνομία επιτίθεται πυροβολώντας τους εργάτες. Ενας εργάτης νεκρός. Οι αρχηγοί του κινήματος συλλαμβάνονται, με ψευδομαρτυρίες καταδικάζονται και 4 απαγχονίζονται.
Η θυσία των εργατών του Σικάγου δεν πήγε χαμένη. Χιλιάδες εργάτες κέρδισαν το οκτάωρο και σε πολλά εργοστάσια κέρδισαν την αργία της Κυριακής.
Η καθιέρωση της Πρωτομαγιάς
Το 1889 ιδρύεται η 2η Σοσιαλιστική Διεθνής και με ψήφισμά της όρισε την 1η Μάη ως μέρα των εργατών, αρχίζοντας από το 1890. Οι εργάτες της Ευρώπης έδειξαν την αλληλεγγύη τους προς τους εργάτες της Αμερικής με πορείες, συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις. Ετσι η διεθνής Πρωτομαγιά γεννήθηκε μέσα από τον αγώνα για το 8ωρο.
Στην Ελλάδα ο πρώτος συμβολικός εορτασμός της Πρωτομαγιάς γίνεται το 1891 από τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Ομιλο του Στ. Καλλέργη. Μια ακόμα μικρή συγκέντρωση πραγματοποιείται την Πρωτομαγιά του 1893, ενώ το 1894 οι οπαδοί του Σταύρου Καλλέργη, του Πλάτωνα Δρακούλη και αναρχικοί γιορτάζουν για πρώτη φορά ενωτικά με όλους τους σοσιαλιστικούς ομίλους την Εργατική Πρωτομαγιά σε συγκέντρωση 6.000 εργατών στο Παναθηναϊκό Στάδιο, στην Αθήνα. Ακούγονται τα πρωτοποριακά, για την εποχή, αιτήματα της αργίας την Κυριακή, του οκτάωρου, της απαγόρευσης της παιδικής εργασίας, της κατάργησης της θανατικής ποινής κ.ά.
Με την αυγή του νέου αιώνα η εργατική τάξη στην Ελλάδα βγαίνει δυναμικά στο προσκήνιο. Σχεδόν όλες οι απεργιακές συγκεντρώσεις της Πρωτομαγιάς συνοδεύονταν από τη βία και την καταστολή από τη μεριά του κρατικού μηχανισμού. Οι εργάτες διεκδικούσαν όλα όσα τους ανήκαν και η απάντηση του κράτους ήταν η τρομοκρατία. Πολλά ήταν τα θύματα που έπεσαν ηρωικά στον αγώνα για ψωμί, για καλύτερες συνθήκες δουλειάς, για κοινωνική ασφάλιση, στην πάλη για ένα καλύτερο αύριο.
Την Πρωτομαγιά του 1919 η ΓΣΕΕ κηρύσσει γενική πανελλαδική απεργία, με βασικά αιτήματα την αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή των μισθών, την καθιέρωση του 8ωρου και την κοινωνική ασφάλιση. Ακόμα απαιτείται η ανάκληση των ελληνικών στρατευμάτων από τη διεθνή επέμβαση στην πρώτη σοσιαλιστική χώρα, τη Σοβιετική Ενωση. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου απαγόρευσε τον γιορτασμό, αλλά οι συγκεντρώσεις στην Αθήνα και στον Πειραιά γίνονται με ιδιαίτερη μαζικότητα.
Στην Πρωτομαγιά του 1924 διοργανώνεται συγκέντρωση από το Εργατικό Κέντρο Αθήνας στην πλατεία Κοτζιά. Η κυβέρνηση Παπαναστασίου (υποτίθεται δημοκρατική) απαγορεύει τη συγκέντρωση και τη διαλύει βίαια. Αποτέλεσμα ένας εργάτης νεκρός (ο Σωτήρης Παρασκευαΐδης) και δεκάδες τραυματίες.
Ο Μάης του ’36Η απεργία των καπνεργατών που ξεκινά στις 29 Απρίλη εξελίσσεται σε πανεργατική στις 8 Μάη. Η κυβέρνηση την καταστέλλει βίαια. Δολοφονούνται 30 εργάτες και πάνω από 300 τραυματίζονται. Η κηδεία των νεκρών την επομένη μετατρέπεται σε παλλαϊκή εξέγερση. Αλλοι 10 νεκροί εργάτες από τις συγκρούσεις. Η πόλη περνά για σχεδόν 2 μέρες στα χέρια των εργατών. Ο στρατός που στάλθηκε να επιβάλει την τάξη ενώνεται με το λαό της πόλης. Οι εργοδότες αναγκάζονται να δεχτούν τα αιτήματα των εργατών. Σε λίγο όμως η κυβέρνηση Μεταξά (λίγους μήνες πριν επιβάλει και επίσημα τη δικτατορία) θα στείλει ισχυρές και έμπιστες στρατιωτικές δυνάμεις οπότε και καταστέλλει την εξέγερση.
Λίγες μόνο μέρες μετά την κατάληψη της Αθήνας και τη σύμπραξη του αστικού κόσμου της χώρας με τους ναζί, την 1η Μάη στη Θεσσαλονίκη το ΚΚΕ ιδρύει την πρώτη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση, την «Ελευθερία». Αντίστοιχα στην Αθήνα ιδρύεται ο «Δημοκράτης».
Την 1η Μάη του 1944 γράφεται μία από τις ηρωικότερες σελίδες στην ιστορία αυτού του τόπου. Τη μέρα αυτή διάλεξαν οι γερμανοί κατακτητές να εκτελέσουν 200 κομμουνιστές από την Ακροναυπλία και την Ανάφη στο σκοπευτήριο της Καισαριανής. «Ο δρόμος από το Χαϊδάρι ως την Καισαριανή γέμισε ρούχα, σημειώματα, περηφάνια και πατριωτισμό. Κανείς δεν λύγισε. Κανείς δεν ζήτησε να του χαριστεί η ζωή. Μόνο εκδίκηση ζητούσαν και αγώνα για τη λευτεριά». Δυο μέρες αργότερα άλλοι 233 πατριώτες εκτελούνται στην Κλεισούρα Καστοριάς.
Από τότε μέχρι σήμερα η αστική τάξη δείχνει ότι φοβάται την Πρωτομαγιά και όλα όσα εκείνη συμβολίζει. Για τούτο και προσπαθεί να την ενσωματώσει (το 1937 η δικτατορία του Μεταξά χαρακτήρισε αργία την απεργία της Πρωτομαγιάς), να της δώσει επετειακό χαρακτήρα είτε ανοικτά να την απαγορεύσει. Στην Ελλάδα Πρωτομαγιά σκοτώθηκαν σε «τροχαίο» Σαράφης και Παναγούλης. Σε Λατινική Αμερική, Παλαιστίνη, Νότια Κορέα, Φιλιππίνες, Τουρκία κ.α. οι εργαζόμενοι πληρώνουν βαρύ φόρο αίματος στην προσπάθειά τους να διαδηλώσουν τη μέρα αυτή. Ομως η εργατική τάξη συνεχίζει να αντιστέκεται. Και κάθε χρόνο δίνει την υπόσχεση πως θα συνεχίσει να παλεύει. Κάθε χρόνο αποτίει φόρο τιμής σε κείνους τους πρωτοπόρους εργάτες του Σικάγου που έδωσαν το έναυσμα για το σπάσιμο των δεσμών της εργατιάς και άνοιξαν το δρόμο για να γραφούν οι λαμπρότερες σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας.
* Στίχοι με τους οποίους άρχισε την απολογία του ο Πάρσονς το 1886.
